U noći 24. aprila, od strahovitih povreda zadobijenih udarcem automobila na pešačkom prelazu, u centralnoj niškoj ulici Generala Milojka Lešjanina, u 74. godini života, preminuo je Ivan Felker, poznati niški i srpski vajar, čovek široke duše i srca, vrstan pedagog, i po svom vajarskom delu – nacionalni radnik, u onom pravom smislu te arhaične reči: iz prošlosti za sadašnjost!
Svakoga dana, bez obzira na svoje godine, a bio je vitalan u svakom pogledu, prelazio je ulicu na istom pešačkom prelazu kod džamije, uglavnom u isto vreme – između sedam i osam časova, žureći ka svom ateljeu u Niškoj tvrđavi, tik pored ulaza u današnju Gradsku baštu. Tog jutra nije stigao: zanemelo je njegovo vajarsko dleto!
Bio je umetnik – vajar nacionalnog romantizma, koji je precizno kao crtač iz svoje snažne vajarske imaginacije izvlačio duh, karakter i psihološke nijanse za bronzane portrete brojnih likova iz srpske istorije, rasute po zemlji Srbiji, i tamo daleko, u Americi posebno, na radost naše dijaspore.
Ne mnogobrojna, ali respektivna branša srpskih vajara, majstora gline, kamena, drveta i železa, izgubila je njegovim odlaskom kolegu – par excellence!
Ivan Felker rođen je u Nišu 1. februara 1950. godine, u staroj niškoj građanskoj porodici, koja je poznata i danas, u poslednjoj oazi starih Niševljana. I ne, ne misli se ovde na stanovnike živopisnog svrljiškog seoceta, nego su se u putopisnoj književnosti upravo ovom rečju – Niševljani, oslovljavale stare Nišlije u 19. i u prvoj polovini 20. veka.
Iz porodice je poneo u vaspitanju skromnost kao vrlinu, kao nijansu stare građanske etikecije, i talenat kojim se legitimisao u tokovima savremene srpske umetnosti. Diplomirao je na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu 1976. godine, sa odlikom – prosečnom ocenom 9,27; postao je član Udruženja likovnih umetnika Srbije 1978. godine.
Učestvovao je na više grupnih i priredio brojne samostalne izložbe. Ostavio je iza sebe značajan broj vajarskih dela u Srbiji i širom sveta, a za svoj umetnički rad poneo je više priznanja i nagrada.
Palata pravde u Nišu biće mesto na kojem će se, verujemo, zadovoljiti pravda, usled nasilno prekinutog života ovog velikog Niševljana, ispod čijih ruku je nastao dobar deo rekonstruisane plastike, pre poslednje obnove ovog starog niškog zdanja.
I priča se ovde ne završava, jer su njegove zlatne ruke rekonstruisale i elemente stare Pelikanove zgrade na Vili Gorča, u niškoj Obrenovićevoj ulici, kao i grb Kraljevine Jugoslavije na današnjoj zgradi Univerziteta u Nišu.
Stari grb, Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, i danas je pored njegovog ateljea, jer je smatrao da je umetničko delo večno, iznad svakog sistema i epohe!
Ivan Felker je autor skulpture Rad u Mariboru, u Aranđelovcu na simpozijumu Mermer i zvuci vajao je skulpturu Izvor, Dvoglavog orla u Soko Banji, česmu Puž u niškom parku Čair, ali i brojna poprsja u srpskom parku u Klivlendu u Sjedinjenim Američkim Državama, poput Kralja Petra, Stevana Stojanovića Mokranjca, Vuka Stefanovića Karadžića, Mileve Marić, Milutina Milankovića i Nadežde Petrović. Autor je spomen-ploče Milevi Marić Ajnštajn koja je postavljena u Cirihu u Švajcarskoj. Iz značajnog opusa izdvaja se i njegovo delo Srpski vojnik na Mokroj Gori.
Ivan Felker ostavio je iza sebe možda najprepoznatljivije umetničko delo, nesumnjivo brend grada, čiju fotografiju mnogi iz Niša ponesu za uspomenu – vajarsku kompoziciju, bajkovitu scenu razgovora ovejanih Nišlija: likova iz znamenite niške proze „Ivkova slava“ (objavljene 1895. u Srpskom pregledu), lovdžije Kalče i Stevana Sremca, njegovog povesničara. Naravno, i pas Čapa je deo ove scene, koji znatiželjno i zbunjeno sluša Kalčine lovdžijske priče… i sve to dočarano u bronzi majstorskom rukom Ivana Felkera.
Vajari dobro znaju koliko je zahtevno izvesti ovakvu kompoziciju, i zasigurno, po mišljenju struke, to je veliki domet u srpskom vajarstvu.
Spomenik je otkriven 2006. godine na dan Svete Petke, krsne slave gradske opštine Medijana, čije je tadašnje opštinsko veće, na čelu sa predsednikom Dragoslavom Ćirkovićem, omogućilo realizaciju kompozicije, kao i projekat kulturne akcije obeležavanja toponima Starog Niša u Sremčevim delima.
Rad na spomeniku je započet po ideji niškog glumca Mlađe Nedeljkovića, a realizovan je u sklopu građanske inicijative kustosa legata Stevana Sremca i Branka Miljkovića niškog Narodnog muzeja, čijim idejnim konceptom je i uobličen kompletan projekat NIŠ – GRAD OTVORENI MUZEJ: Obeležavanje toponima iz dela Stevana Sremca, te su izvedene i spomen-ploče autora Ivana Felkera: na česmi na Trgu Stevana Sremca na ulazu u Kazandžijsko sokače, sve četiri ploče, zatim ploča na mestu gde je bila niška Sremčeva mehana Marger, i ploča za Ivkovu kuću, gde se slavila čuvena slava Ivka Jorgandžije.
Po gradskom vajarskom opusu, Ivan Felker se svrstao u red znamenitih vajara kojima je Niš bio u srcu i duši: Radeta Stanković, Milovan Krstić, Slavko Miletić, Dragan Nikolić, Aleksandar Šakić, Nikola Antov, Vasja Perevalov, Zvonimir Kostić Palanski (pesnik i vajar), Miroljub Kostić Kole, Vlada Ašanin, Mile Simić i čudesni Nebojša Mitrić, autor spomenika Branku Miljkoviću, princu pesnika.
Negujući baštinu ove tradicije, Društvo književnika i književnih prevodilaca Niša pokrenuće zvaničnu inicijativu da se tokom 2025. godine, kada se bude obeležavalo 170 godina od rođenja Stevana Sremca, postavi i prigodno obeležje, upravo na Trgu Stevana Sremca, u znak sećanja na vajara Ivana Felkera, kao i spomen-ploča na mestu gde se nalazila Kalčina kujundžijska radionica.
Osim ovoga, Društvo će predložiti i postavljanje spomen-ploče u ulici gde je živeo i radio Mihajlo Golubović, književnik i pisac Kalčinih priča, kao i izradu bronzanog portreta zaslužnog Nišlije, konzula, doajena srpskog novinarstva, književnika i nacionalnog radnika za oslobođenje Kosova i Metohije, Todora Stankovića, čiji se očuvani gipsani model, autora Slavka Miletića, čuva u niškom Narodnom muzeju.
IVAN FELKER, umetnička biografija
1. Samostalne izložbe
1980.
- Beograd, Galerija Kolarčevog narodnog univerziteta
1982.
- Niš, SALON 77
- Niš, IZLOŽBENI SALON EI
- Aleksinac, Dom kulture
- Zaječar, Narodni muzej
1985.
- Leskovac, Dom kulture
2. Grupne izložbe
1977.
- Niš, Likovni umetnici Niša
1978.
- Zemun, Otvoreni Oktobarski salon
1979.
- Beograd, 61. Izložba ULUS-a
- Beograd, 30 godina Fakulteta primenjenih umetnosti
- Beograd, Majska izložba ULUPUDS-a
- Beograd, 20. Oktobarski salon
- Rijeka, Jugoslovensko bijenale mladih
- Niš, Aprilski susret
- Niš, Primenjena umetnost i dizajn
1980.
- Beograd, 21. Oktobarski salon
- Beograd, Novoprimljeni članovi ULUS-a
- Beograd, Majska izložba ULUPUDS-a
- Niš, Likovni umetnici Niša
1981.
- Beograd, 22. Oktobarski salon
- Beograd, 65. Izložba ULUS-a
- Beograd, NOB u delima likovnih umetnika Jugoslavije
- Pančevo, 1. Pančevačka izložba jugoslovenske skulpture
- Rijeka, Jugoslovensko bijenale mladih
- Niš, Društvo likovnih umetnika Niša
- Niš, Primenjena umetnost i dizajn
1982.
- Beograd, 23. Oktobarski salon
- Beograd, 67. Izložba ULUS-a
- Zagreb, Velika Gorica, „GALŽENICA“
- Mostar, ULUS – NIŠ
- Niš, ULUS – NIŠ
- Niš, Izložba likovne kolonije „Sićevo 82.“
- Budimpešta, Lođ, Poznanj – Mlada jugoslovenska umetnost
- Nikšić, 4. Septembarski salon mladih
1983.
- Beograd, 24. Oktobarski salon
- Beograd, 69. Izložba ULUS-a
- Pančevo, 2. Pančevačka izložba jugoslovenske skulpture
- Jugoslovenske skulpture
- Murska Sobota, 6. Jugoslovensko bijenale male plastike
- Ljubljana, Izbor sa 6. bijenala male plastike
- Tuzla, 5. Izložba jugoslovenskog portreta
- Nikšić, 5. Septembarski salon mladih
- Kragujevac, 69. Izložba ULUS-a
- Beograd, JNA u delima likovnih umetnika
1984.
- Beograd, Izložba ULUS-a
- Beograd, 25. Oktobarski salon
- Niš, ULUS
1985.
- Beograd, Prolećna izložba ULUS-a
- Beograd, 26. Oktobarski salon
- Pančevo, 3. Pančevačka izložba jugoslovenske skulpture
1986.
- Beograd, Prolećna izložba ULUS-a
- Beograd, 27. Oktobarski salon
- Niš, Prolećna izložba likovnih umetnika Niša
1987.
- Beograd, Prolećna izložba ULUS-a
- Niš, Prolećna izložba likovnih umetnika Niša
- Pančevo, 4. Pančevačka izložba jugoslovenske skulpture
1988.
- Niš, Trnovo, Prolećna izložba likovnih umetnika Niša
- Beograd, Jesenja izložba ULUS-a
1989.
- Niš, Prolećna izložba likovnih umetnika Niša
1990.
- Niš, Izložba ULUS-a
1993.
- Niš, Prolećna izložba likovnih umetnika Niša
- Beograd, Bijenale crteža i male plastike
- Beograd, Grad – magični univerzum
- Beograd, Jesenja izložba ULUS-a
1994, 1995, 1996.
- Niš, Izložbe ULUS-a
2008.
- Gornji Milanovac, Međunarodni bijenale umetnosti minijature
2010.
- Gornji Milanovac, Međunarodni bijenale umetnosti minijature
2010.
- Majdanpek, Umetnost u minijaturi
2014.
- Gornji Milanovac, 12. Međunarodni bijenale minijature
2023.
- Niš, Likovni umetnici Niša
3. Izvedena dela
1978.
- Ruše, Maribor, Skulptura: RAD
1985.
- Aranđelovac, Simpozijum „Mermer i zvuci“, Skulptura: IZVOR
1991.
- Sokobanja, Skulptura: DVOGLAVI ORAO
1995.
- Niš, Park Čair, Česma: PUŽ
2006.
- Niš, Skulptura: STEVAN SREMAC I KALČA
2008.
- Mokra Gora, Spomenik: SRPSKI VOJNIK IZ VELIKOG RATA
2009.
- SAD, Klivlend, Srpski park, Portret: KRALJ PETAR PRVI KARAĐORĐEVIĆ
- Švajcarska, Cirih, Spomen-ploča: MILEVA MARIĆ – AJNŠTAJN
2011.
- SAD, Klivlend, Srpski park, Portret: STEVAN STOJANOVIĆ MOKRANJAC
2015.
- SAD, Klivlend, Srpski park, Portret: VUK STEFANOVIĆ KARADŽIĆ
2016.
- SAD, Klivlend, Srpski park, Portret: MILEVA MARIĆ
2017.
- SAD, Klivlend, Srpski park, Portret: MILUTIN MILANKOVIĆ
2018.
- SAD, Klivlend, Srpski park, Portret: NADEŽDA PETROVIĆ
4. Rekonstrukcije plastike:
- Niš, Rekonstrukcija grba Kraljevine Jugoslavije na zgradi Univerziteta
- Niš, Rekonstrukcija plastike na fasadi „Pelikanove zgrade“ u sklopu TC „Gorča“
- Niš, Rekonstrukcija plastike na zgradi Palate pravde
4. Nagrade i priznanja
1981.
- Godišnja nagrada ULUPUDS-a
1982.
- Druga nagrada Sićevačke kolonije
1993.
- Prva nagrada na likovnoj izložbi umetnika Niša (Klasik)
2010.
- Prva nagrada za Nacionalna priznanja: „MAJKA SRBIJA“
2010.
- Prva nagrada za Nacionalna priznanja:
- „SLOBODAN JOVANOVIĆ“
- „VUK KARADŽIĆ“
2010.
- Prva nagrada za skulpturu na Međunarodnoj izložbi „Umetnost u minijaturi“ u Majdanpeku
2012.
- Prva nagrada za nakit na Međunarodnoj izložbi minijature i nakita u Majdanpeku
Redakcija GLEDIŠTA © 2024
20
20